Inhoud

Ethische professionaliteit als onderdeel van leiderschap

We leven in een tijd waarin heel veel impulsen en vragen op de school afkomen. Scholen worden onderling vergeleken, resultaten worden steeds meer gekwantificeerd en het tijdperk van evidence based (oriented) werken is volop aangebroken. Het beleidsvoerend vermogen van de schoolleiding wordt in wetenschappelijk onderzoek voorop gesteld en het referentiekader onderwijskwaliteit stuurt impliciet de te volgen richting aan.

De schoolleiding moet voortdurend beslissingen nemen en het schoolteam aansturen. De sfeer die daarbij opgebouwd wordt, is essentieel voor de schoolwerking, de onderlinge relaties en de beslissingen die op school genomen worden. Het nemen van deze beslissingen wordt moeilijker omdat de context complexer wordt. De resultaten van deze beslissingen hebben grote effecten op de leerlingen, ouders en maatschappij. We moeten hierbij geen tekeningetje maken, deze beslissingen worden ook veel kritischer onthaald dan in het verleden.  Enkele voorbeelden illustreren dit ten volle: op welke manier kan het schoolteam tot een evenwichtige attestering komen in coronatijden, op welk moment gaan we over van het gemeenschappelijk curriculum naar een individueel aangepast curriculum, wat is de draagkracht van het team ten opzichte van de fasen uit het zorgcontinuüm, op welke manier gaan het schoolteam concreet om met diversiteit…

Hier is het leiderschap van de school bepalend. In veel oude contracten die het schoolbestuur vroeger afsloot met haar directeurs stond dat “de directeur de school moet leiden als een goede huisvader”. 

Elke schoolleider heeft nood aan een kompas, moet leren omgaan met waarden en normen in de huidige schoolcontext, moet inzicht verwerven om met ethische dilemma’s om te gaan. Dit zijn geen nieuwe vaardigheden, maar wel vaardigheden die nu sterk in de verf gezet worden en enorm belangrijk zijn om het schoolteam te leiden naar de goede richting.

Dag 1

Hoe kan je als directeur je collega’s leerkrachten motiveren? Een filosofische reflectie 

Bart Pattyn

In economisch en sociaal wetenschappelijk onderzoek gaat men er vaak van uit dat mensen handelen uit eigenbelang. Mensen zouden beslissingen nemen in functie van wat nuttig is voor henzelf (rational choice theory). Daarom gelooft men dat men mensen kan motiveren door hen promotie, bonussen of loonsverhoging in het vooruitzicht te stellen of door hen te waarschuwen dat ze kans maken dat ze zullen worden gedegradeerd of ontslaan als ze zich onvoldoende of niet inzetten. 

Dit kader is niet alleenzaligmakend en het is belangrijk om dat goed te beseffen. Mensen blijken in belangrijke mate bereid om zich in te zetten als een team; om zich te engageren voor zaken die van collectief belang zijn; om de belangen van de groep voorrang te verlenen op hun persoonlijke belangen en dergelijke, op voorwaarde dat ze het gevoel hebben dat hun teamgenoten of hun groepsgenoten dat ook doen en dat iedereen van elkaar weet wat van iedereen mag worden verwacht in functie van datgene waar ze samen voor staan. Die observatie werd in de sfeer van de economie uitdrukkelijk aan de orde gesteld door Elenor Ostrom. 

Het is de bedoeling om tijdens deze workshop aandacht te besteden aan filosofen die die observatie ook hebben gemaakt. We staan stil bij basisinzichten van Jean-Jacques Rousseau over het belang van ‘de gemeenschappelijke wil’, bij het werk van Durkheim en het verband tussen groepsengagement en de evolutie van het zelfmoordcijfer, bij het werk van Margert Gilbert over gedeeld engagement en het functioneren als meervoudig subject en bij het werk van Michael Thomasello die heeft aangetoond dat het meest markerend verschil tussen mensapen en mensen bestaat in het vermogen vanuit een gedeelde betrokkenheid samen te werken. 

De bedoeling is om aan de hand van deze inzichten ons beter bewust te maken van wat we allemaal in ons dagelijks leven ervaren en weten. Van daar uit zullen we samen een antwoord zoeken op de vraag ‘Als gedeelde betrokkenheid intrinsiek motiveert, hoe kunnen we dit soort groepsverstandhouding in een school onder collega’s in de hand werken?’. 

Gevoelige thema's op een (diverse) school leren ontmijnen via filosofische dialoog

Jelle De Schrijver

Hoe reageer je als leerlingen die de evolutietheorie in twijfel trekken? Hoe reageer je als op polarisatie bij een les over de kolonisering van Congo? En hoe ga je om met hoogoplopende discussies over identiteit of discriminatie?

Een aanpak gericht op filosofische dialoog blijkt waardevol om op bovenstaande noden in te spelen. Filosofische dialoog laat toe spanning op school en in de klas te ontmijnen door conceptuele verwarring bloot te leggen en leerlingen bij ethische discussies meerdere perspectieven met elkaar te laten confronteren. 

Ook voor schoolleiders is deze aanpak relevant, de filosofische dialoog kan de leerkracht helpen bij de ontwikkeling van diversiteitsreflectievaardigheden: de bewustwording van de eigen opvattingen en de maatschappelijke problematieken gelieerd aan diversiteit.

In deze workshop reiken we een kader en leeractiviteiten aan gericht op het vergroten van het handelingsvertrouwen, de dialoogbegeleidingsvaardigheden en de diversiteitsreflectievaardigheden. Tenslotte staan we stil bij de rol en (morele) verantwoordelijkheid van de schoolleider op het vlak van onderwijs in een context van cultuur-etnische diversiteit.

Dag 2

Op zoek naar de ethische professionaliteit van de schooldirecteur

Noël Selis 

In het hedendaags debat over ‘goed’ onderwijs en (school)leiderschap stellen we, na een periode van sterke nadruk op de ‘vak’deskundigheid, een hernieuwde aandacht vast voor de persoon van de leraar en de directeur. De focus verschuift van het wat en hoe van ons handelen naar de vraag wie we zijn. Zowel voor de klas als in het bureau van de schooldirecteur maakt de mens het verschil. Makkelijker gezegd dan waargemaakt: werken met leerlingen en leraren is immers een delicate en complexe aangelegenheid. Als directeur handel je steeds in specifieke situaties met particuliere leerlingen en leraren. Vaak spelen tegengestelde belangen en waarden en is het balanceren tussen principe en realiteit. Gezien de complexiteit van de huidige schoolcontext, waar verschillende generaties, culturen en visies samen school maken en waarin het geloof in de  'grote verhalen en tradities' definitief verdwenen lijkt, is weinig in deze materie pasklaar. Intuïtie en regels bieden zelden meteen een uitweg. Hierin het ‘midden’ treffen door de situatie snel en correct in te schatten, omzichtig te beslissen en passend te handelen, is meer dan ooit de uitdaging voor de schooldirecteur.                                                                                                                                   
In deze sessie gaan we dieper in op het belang en de betekenis van de ethische grondhouding, de ethische ambitie en de ethische competentie voor de hedendaagse schooldirecteur. Om deze ethische professionaliteit vorm te geven, koppelen we recente inzichten over ‘goed’ onderwijs aan een dienende visie op leiderschap en plaatsen we het geheel midden de context van de hedendaagse maatschappelijke waardenbeleving. Dit alles aangevuld met kanttekeningen vanuit de praktijk in de lerarenopleiding.

In deze sessie willen we:

• een analyse maken van de hedendaagse waarden- en normenbeleving in de maatschappij en de school;
• op zoek gaan naar de ‘essentie’ van onderwijs;
• invulling geven aan ethisch leiderschap binnen een schoolcontext;
• handvatten aanreiken om verantwoord om te gaan met ethische dilemma’s in de dagelijkse praktijk.

Dag 3

Wie of wat is een 'goede schoolleider'?

Bleri Lleshi

Deze sessie vertrekt vanuit de gewijzigde maatschappelijke omgeving en de uitdagingen die het onderwijs stelt. Soms moet het ethisch kompas hierdoor wat bijgestuurd worden, maar op welke basis gebeurt dit? We overlopen enkele filosofische aspecten en denkkaders die deze (her-)kalibratie kunnen faciliteren. Dit illustreren we met enkele praktijkvoorbeelden en kijkwijzes op het aanpakken van deze uitdagingen. De ethische rol en/of verantwoordelijkheid van onderwijs komt daarbij op de voorgrond, wat is een ‘goed’ beleid, wat is in dit perspectief een ‘goede schoolleider’?

We werken vooral interactief en laten veel ruimte voor vragen, discussie en het uitwerken van eigen casussen.